Kushtet e Burgimit te paraburgosurve dhe te burgosurve
Kushtet e burgimit të të paraburgosurve dhe të dënuarve: ndalimi/arrestimi dhe vendi i qëndrimit/fjetjes
Të paraburgosurit dhe të burgosurit, si rregull, vazhdojnë të gëzojnë të gjitha të drejtat dhe liritë themelore, me përjashtim të atyre që u janë marrë në mënyrë të ligjshme nga vendimet e dënimit ose vendosjes në paraburgim. Gjithashtu, për kufizimin e të drejtave të tyre merren në konsideratë edhe kritere si mosha, gjinia, gjendja gjyqsore (i pa/dënuar), gjendja fizike dhe shëndetësore etj. Këto kufizime duhen ushtruar në masën minimale të nevojshme dhe në përpjestim me objektivat legjitime për të cilat ato janë vendosur.
Ky punim paraqet në mënyrë të përmbledhur standartet e legjislacionit tonë dhe atij evropian për kushtet e burgimit të të paraburgosurve dhe të dënuarve/burgosurve, si rregulla që lidhen me:
- ndalimin/arrestimin, pranimin dhe rregjistrimin në institucion;
- vendosjen dhe strehimin;
- sipërfaqen e banimit, veshmbathjen dhe vendin e fjetjes;

Standartet për ndalimin/arrestimin, pranimin dhe rregjistrimin në institucion
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë e parashikon të drejtën për lirinë dhe sigurinë e personit si të drejtë vetjake dhe si një nga liritë dhe të drejtat themelore të njeriut. Në parashikimet tona kushtetuese garantohet respektimi i të drejtave dhe lirive themelore të personave të ndaluar dhe arrestuar, të cilat paraqiten në vijim: [I]
- Liria nuk mund tâi hiqet askujt, pĂ«rveç rasteve tĂ« parashikuara shprehimisht nĂ« ligj, as vetĂ«m pĂ«r shkak se personi nuk Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« pĂ«rmbushĂ« njĂ« detyrim kontraktor.
- Rastet përjashtimore në të cilat liria e personit mund të kufizohet: (1) kur është dënuar me burgim nga gjykata kompetente; (2) për moszbatim të urdhrave të ligjshëm të gjykatës ose për moszbatim të ndonjë detyrimi të caktuar me ligj; (3) kur ka dyshime të arsyeshme se ka kryer një vepër penale ose për të parandaluar kryerjen prej tij të veprës penale ose largimin e tij pas kryerjes së saj; (4) për mbikëqyrjen e të miturit për qëllime edukimi ose për shoqërimin e tij në organin kompetent; (5) kur personi është përhapës i një sëmundjeje ngjitëse, i paaftë mendërisht dhe i rrezikshëm për shoqërinë; (6) për hyrje të paligjshme në kufirin shtetëror, si dhe në rastet e dëbimit ose të ekstradimit.
- Askush nuk mund tâi nĂ«nshtrohet torturĂ«s, dĂ«nimit apo trajtimit mizor, çnjerĂ«zor apo poshtĂ«rues. Ădo person i ndaluar/arrestuar, i paraburgosur apo i burgosur ka tĂ« drejtĂ«n e trajtimit njerĂ«zor dhe tĂ« respektimit tĂ« dinjitetit tĂ« tij.
- Ădo person i ndaluar ose i arrestuar ka tĂ« drejtĂ« tĂ« njoftohet menjĂ«herĂ« nĂ« gjuhĂ«n qĂ« ai kupton pĂ«r:
- shkaqet e ndalimit/arrestimit dhe për akuzën që i bëhet;
- faktin se nuk ka asnjë detyrim të bëjë ndonjë deklaratë (kjo nënkupton të drejtën për të mos folur ose të drejtën për të heshtur dhe privilegjin e mos-vet-inkriminimit);
- tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tĂ« komunikuar menjĂ«herĂ« me avokatin, si dhe tâi jepet mundĂ«sia pĂ«r tĂ« realizuar tĂ« drejtat e tij.
- Ădo person i ndaluar ose i arrestuar pĂ«r kryerjen e njĂ« vepre penale ose pĂ«r tĂ« parandaluar kryerjen prej tij tĂ« veprĂ«s penale duhet tĂ« dĂ«rgohet brenda 48 orĂ«ve para gjyqtarit, i cili bĂ«n vlerĂ«simin e masĂ«s sĂ« ndalimit/arrestimit dhe jo mĂ« vonĂ« se 48 orĂ« nga çasti i marrjes sĂ« dokumenteve pĂ«r shqyrtim vendos pĂ«r:
- paraburgimin ose
- lirimin e personit të ndaluar/arrestuar.
- I paraburgosuri ka të drejtë të ankohet kundër vendimit të gjyqtarit, si dhe të gjykohet brenda një afati të arsyeshëm ose të procedohet i lirë kundrejt pagesës së një garancie pasurore.
- Ădo person, tĂ« cilit i Ă«shtĂ« hequr liria nĂ« rrugĂ« jashtĂ«gjyqĂ«sore, mund tâi drejtohet nĂ« çdo kohĂ« gjyqtarit, i cili vendos brenda 48 orĂ«ve pĂ«r ligjshmĂ«rinĂ« e kĂ«saj mase.
- Askush nuk mund të akuzohet për një vepër penale, e cila nuk konsiderohej e tillë me ligj në kohën e kryerjes së saj. Përjashtim nga ky rregul bëjnë vetëm veprat penale të cilat, në kohën e kryerjes së tyre, përbënin krime lufte ose krime kundër njerëzimit në kohën e kryerjes së tyre.
Kufizimet e të drejtave kushtetuese sipas parashikimeve explicite të nenit 17 të Kushtetutës tonë nuk duhet të cënojnë thelbin e lirive dhe të drejtave dhe të tejkalojnë parashikimet e Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (KEDNJ). Kjo do të thotë se, në këtë kontekst (do të thotë përsa i përket kufizimeve të të drejtave dhe lirive themelore, përfshirë edhe kufizimet për të drejtën dhe lirinë e personit), KEDNJ ka fuqi të barabartë me kushtetutën. [II]
Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut (KEDNJ) [III] është ratifikuar nga RSH në Korrik 1996 dhe ka hyrë në fuqi menjëherë me botimin në Fletoren Zyrtare.[IV]
KEDNJ parashikon disa standarte që lidhen me ndalimin ose arrestimin, disa prej të cilave ne i kemi të inkorporuara në dispozitat kushtetuese të cilat i cituam më sipër. Megjithatë në këtë pjesë të punimit po veçojmë disa prej tyre të përmbledhura në vijim: [V]
- Askush nuk duhet të ndalohet ose mbahet në paraburgim apo burgim pa një urdhër ndalimi të vlefshëm dhe çdo privim i lirisë duhet të jetë në përputhje me qëllimin e mbrojtjes së individit nga arbitrariteti dhe duhet të rregjistrohet në mënyrë të rregullt.
- Sipas jurisprudences së GJEDNJ, çdo ndalim i pabazuar përbën shkelje dhe mohim të garancive që parashikon neni 5 i kësaj Konvente i cili përcakton kriteret kryesore të ndalimit/arrestimit. [VI]
- Urdhëri i ndalimit duhet të jepet nga një gjykatë kompetente, ku si element bazë për të urdhëruar ndalimin duhet të jetë dyshimi i arsyeshëm i cili nënkupton të paktën disa prova në lidhje me kryerjen e një vepre penale që krijojnë bazën e dyshimit.
- Në momentin e arrestimit apo ndalimit të personit nuk mund të cënohen disa nga të drejtat bazë, si psh: e drejta e jetës, trajtimi në mënyrë njerëzore dhe jo torturuese, përçmuese apo degraduese, mosdiskriminimi, si të drejta bazë për të cilat nuk lejohet as derogimi. [VII]
Kodi i Procedurës Penale [VIII], njësoj si Kushtetuta jonë, parashikon të drejtat vijuese për personin e ndaluar ose të arrestuar: [IX]
- tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tâu njoftuar nĂ« gjuhĂ«n qĂ« kupton apo nĂ«pĂ«rmjet gjuhĂ«s sĂ« shenjave pĂ«r shkaqet e kĂ«saj mase dhe pĂ«r akuzat qĂ« i bĂ«hen;
- tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tâu njoftuar se nuk ka asnjĂ« detyrim tĂ« bĂ«jĂ« ndonjĂ« deklaratĂ«;
- të drejtën për të komunikuar menjëherë me avokatin,
- si dhe duhet tâi jepet mundĂ«sia pĂ«r realizimin e tĂ« drejtave tĂ« tij.
Të drejta të tjera për personin e arrestuar/ndaluar të parashikuara në Kodin e Procedurës Penale janë: [X]
- të takojë vetëm për vetëm mbrojtësin e tij përpara marrjes në pyetje për herë të parë;
- të njihet me aktet, provat e nevojshme dhe arsyet e arrestimit ose ndalimit të tij;
- të kërkojë që një anëtar i familjes ose një person tjetër i afërt të njoftohet menjëherë për arrestimin e tij.
- Në rast se i arrestuari ose i ndaluari është shtetas i huaj, ai ka të drejtë të kërkojë të njoftohet përfaqësia konsullore ose diplomatike e vendit të tij dhe në rast se është person pa shtetësi apo refugjat, ai ka të drejtë të kërkojë të njoftohet një organizatë ndërkombëtare;
- të marrë menjëherë përkujdesjen e nevojshme mjekësore;
- të njoftohet menjëherë nga organi procedues (prokuroria ose policia) për të gjitha të drejtat e tij si person i ndaluar/arrestuar.
Â
Ligji âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ [XI] parashikon tĂ« drejtat dhe standartet vijuese: [XII]
- NĂ« çdo institucion krijohet komisioni i pritjes pĂ«r tĂ« pranuar tĂ« burgosurit e sapoardhur, i cili informon tĂ« burgosurin nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« kuptueshme pĂ«r:
- të drejtat dhe detyrimet e tij;
- të drejtat e tij për këshillim e ndihmë juridike të garantuar nga shteti;
- rregullat e procedurat e paraqitjes së kërkesave dhe ankesave;
- rregulloren e institucionit.
Gjithë informacionin e mësipërm, i burgosuri ka të drejtë që ta ketë edhe në formë të shkruar. Të burgosurve të huaj, personave pa shtetësi ose që u përkasin pakicave kombëtare, ky informacion u sigurohet në formë verbale dhe të shkruar në gjuhën që e kuptojnë apo në gjuhë shenjash për personat me aftësi të kufizuar në të folur apo dëgjuar.
- I burgosuri, pas pranimit në institucion, i nënshtrohet një vizite ekzaminuese dhe interviste mjekësore nga ana e mjekut të institucionit për njohjen e gjendjes shëndetësore fizike dhe psikologjike, me qëllim parandalimin e përhapjes së sëmundjeve ngjitëse në institucion, vetëvrasjeve, si dhe regjistrimin e shenjave të dëmtimeve fizike, që janë shkaktuar jashtë institucionit në kohën e kontrollit.
Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve [XIII] parashikon shprehimisht kushtet e pranimit të të paraburgosurve dhe të dënuarve në institucionet e ekzekutimit të vendimeve penale.
Përsa i përket të paraburgosurve, ata mbahen në seksione të veçuara nga seksioni i të dënuarve/burgosurve; pranimi i tyre në institucionet e ekzekutimit të vendimeve penale bëhet mbi bazën e dokumentacionit, i cili duhet të përmbajë detyrimisht disa dokumente të përcaktuara shprehimisht në Rregullore. [XIV]
Pranimi i të dënuarve në institucionet e ekzekutimit të vendimeve penale bëhet me urdhër të Drejtorit të Përgjithshëm të Burgjeve brenda 3 ditëve nga lëshimi i urdhrit të ekzekutivimit për vendimin e gjykatës. I dënuari duhet të jetë i shoqëruar me dosjen e tij personale. [XV]
Në Rregulloren e Përgjithshme të Burgjeve ka parashikime të tjera të detajuara për: [XVI]
- regjistrimin e të paraburgosurit/të dënuarit (për shembull, sapo paraqiten verifikohet identiteti i tij dhe saktësia e dokumentacionit shoqërues në momentin e pranimit, hartohet procesverbali për dokumentet shoqëruese dhe për sendet personale, procesverbal i cili ka të shënuar edhe datën dhe orën e pranimit, etj);
- komisionin e pritjes në institucion, i cili, ndër të tjera:
- informon të paraburgosurin dhe të dënuarin në një gjuhë të kuptueshme për rregulloren e institucionit, të drejtat dhe detyrimet e tij, të drejtat e tij për këshillim dhe ndihmë ligjore, rregullat dhe procedurat për paraqitjen e kërkesave dhe ankesave;
- merr kontaktin e parë me të burgosurin dhe njihet me problemet, personalitetin e të burgosurit dhe nëse i burgosuri përbën rrezikshmëri për sigurinë e të burgosurve të tjerë ose të personelit, i bën të njohur atij rregullat e brendshme të institucionit, të drejtat dhe detyrat, duke i vënë në dispozicion materialet përkatëse, si dhe e informon për mënyrën e jetesës gjatë kohës së qëndrimit në institucion.
- njohjen e të paraburgosurit/të dënuarit me të drejtat dhe detyrimet e tij gjatë qëndrimit në institucion në mënyrën më të përshtatshme për ata;
- veprimet paraprake gjatë pranimit (për shembull, pas momentit të pranimit në institucion, të sapoardhurit menjëherë i nënshtrohen një vizite ekzaminuese dhe interviste mjekësore nga ana e mjekut të institucionit për njohjen dhe parandalimin e përhapjes së sëmundjeve ngjitëse në institucion, vetëvrasjeve, regjistrimin e plagëve dhe dëmtimeve në kohën e duhur, duke respektuar parimin e konfidencialitetit; personeli i institucionit respekton të drejtën e të paraburgosurit/të dënuarit për të mos informuar familjarët apo persona të tjerë të afërm për qëndrimin e tij aty, përveçse kur ekzistojnë arsye ligjore, etj.).
Legjislacioni evropian dhe ndĂ«rkombĂ«tar paraqet edhe standarte tĂ« tjera lidhur me çështjen tonĂ« nĂ« shqyrtim, por duke pasur parasysh karakterin jo-detyrues por fakultativ pĂ«r shtetet palĂ« tĂ« organizatave/konventave pĂ«rkatĂ«se, ne i kemi renditur nĂ« pjesĂ«n e fundit pĂ«r secilĂ«n kategori tĂ« pĂ«rzgjedhur. Standartet qĂ« listohen nĂ« vijim lidhur me ndalimin/arrestimin, pranimin dhe rregjistrimin nĂ« institucion tĂ« tĂ« (para)burgosurve janĂ« dispozita tĂ« cilat shtetet (pĂ«rfshirĂ« shtetin tonĂ«) angazhohen qĂ« tâi pĂ«rfshijnĂ« nĂ« legjislacionin e brendshĂ«m.
Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut [XVII] parashikon shprehimisht se: [XVIII]
- askush nuk duhet të arrestohet, të burgoset ose të dëbohet arbitrarisht;
- askush nuk duhet teÌ deÌnohet peÌr veprime ose leÌshime teÌ cilat, nĐ”Ì kohĐ”Ìn kur janĐ”Ì kryer ato, nuk peÌrbeÌnin njeÌ vepeÌr penale sipas ligjeve kombeÌtare a ndeÌrkombeÌtare. Gjithashtu, nuk duhet teÌ jepet njĐ”Ì deÌnim meÌ i reÌndeÌ se ai zbatohej neÌ koheÌn kur eÌshteÌ kryer vepra penale.
Standarte të tilla të ngjashme i gjejmë edhe në konventa të tjera të cilat janë ratifikuar nga RSH, nga të cilat përmendim:
- Konventa kundër torturës dhe vuajtjeve të tjera ose trajtimit mizor jonjerëzor a degradues; [XIX]
- Konventa evropiane për parandalimin e torturës dhe dënimeve ose trajtimeve çnjerëzore ose poshtëruese. [XX]
Në nivel evropian paraqet rëndësi të veçantë të trajtojmë këtu disa nga standartet e vendosura nga Rregullat Evropiane të Burgjeve [XXI], të cilat përmbajnë një sërë rekomandimesh për shtetet anëtare të Këshillit të Evropës; këto janë miratuar nga Këshilli i Ministrave të Këshillit të Evropës (KiE) më 11 Janar 2006.
Rregullat evropiane të burgjeve zbatohen ndaj: [XXII]
- personave që janë në paraburgim, në pritje të vendimit të organit gjyqësor ose
- atyre që u është mohuar liria pas dënimit;
- personave që mund të mbahen në burg për një arsye tjetër;
- personave që mbahen në paraburgim me vendim të një autoriteti gjyqësor, ose u është hequr liria pas dënimit dhe që nuk mund të mbahen në ndonjë vend tjetër për ndonjë arsye.
Në vijim listohen shkurtimisht disa nga standartet e parashikuara në Rregullat Evropiane të Burgjeve: [XXIII]
- në institucion nuk duhet të pranohet asnjë person pa urdhrin e vlefshëm të burgimit sipas legjislacionit kombëtar dhe të dhënat më themelore të burgosjes dhe të pranimit duhet të shënohen menjëherë;
- gjatë pranimit, dhe sa herë që është e nevojshme më pas, të gjithë të burgosurit do të informohen me shkrim dhe me gojë në një gjuhë që ata e kuptojnë për rregulloret që rregullojnë disiplinën e burgut dhe për të drejtat dhe detyrat e tyre në burg;
- të burgosurit lejohen të mbajnë një version të shkruar të informacionit që u është dhënë;
Standartet për vendosjen dhe strehimin
Ligji âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ [XXIV] parashikon dispozita mbi kushtet tĂ« cilat duhet tâu sigurohen tĂ« burgosurve dhe paraburgosurve nĂ« lidhje me akomodimin, ushqyerjen, ajrosjen, veshmbathjen apo kushtet higjeno-sanitare.  Disa nga standartet e pĂ«rcaktuar nĂ« kĂ«tĂ« ligj pĂ«r vendosjen dhe strehimin e tĂ« paraburgosurve dhe tĂ« dĂ«nuarve listohen nĂ« vijim:[XXV]
- godinat e institucioneve të ekzekutimit të vendimeve penale projektohen, ndërtohen, si dhe rikonstruktohen në mënyrë që të plotësojnë standardet për garantimin e sigurisë, kushteve të përshtatshme higjieno-sanitare, të mundësojnë zhvillimin e veprimtarive të përbashkëta të të burgosurve, zbatimin e planit individual të trajtimit të tyre dhe punësimin;
- mjediset që u ofrohen të burgosurve dhe në veçanti mjediset e fjetjes duhet të respektojnë dinjitetin njerëzor dhe, sa më shumë të jetë e mundur, privatësinë, si dhe të plotësojnë kërkesat shëndetësore dhe higjienike, duke u kushtuar rëndësinë e duhur kushteve të klimës, hapësirës së nevojshme, përmbajtjes kubike të ajrit, ndriçimit, ngrohjes dhe ajrimit;
- kur nuk është e mundur të sigurohet fjetja në dhoma individuale, caktimi i të burgosurve në të njëjtën dhomë duhet të bëhet në mënyrë të tillë që të shmangen konfliktet dhe ndikimet negative të ndërsjella, duke përdorur ndarjen në grupmosha, llojit të veprave penale, veçorive psikike e intelektuale, etj.[XXVI]
Rregullat Evropiane të Burgjeve[XXIX] parashikojnë një sërë të drejtash për të paraburgosurit dhe të dënuarit në lidhje me vendosjen dhe strehimin, nga të cilat veçojmë:[XXX]
- të burgosurit duhet të caktohen, për aq sa është e mundur, në burgje afër shtëpive të tyre ose vendeve të rehabilitimit shoqëror dhe të merret mendimi i tyre për caktimin e tyre fillestar dhe çdo transferim të mëvonshëm nga një burg në tjetrin;
- të burgosurit normalisht do të vendosen gjatë natës nëpër qeli të veçanta, përveç rasteve kur ata vetë preferojnë të ndajnë qelinë me njëri-tjetrin;
- strehimi mund të jetë i përbashkët vetëm nëse:
- mjedisi është i përshtatshëm për këtë qëllim,
- si dhe nëse në këtë mjedis qëndrojnë të burgosur që janë të përshtatshëm me njëri tjetrin;
- strehimi që u sigurohet të burgosurve, dhe në veçanti kushtet e fjetjes, duhet të plotësojnë kërkesat shëndetësore dhe të higjienës, duke i kushtuar kujdesin e duhur kushteve klimatike dhe veçanërisht kushteve të ajrimit, një hapësirë të arsyeshme, ndriçimit, ngrohjes dhe ventilimit.
Gjykata Europiane e tĂ« Drejtave tĂ« Njeriut (GJEDNJ) mbwshtet parimin ânjĂ« i bugosur, njĂ« krevatâ dhe nĂ« jurisprudencĂ«n e saj, gjykata ka konstatuar shkelje tĂ« KonventĂ«s Europiane tĂ« tĂ« Drejtave tĂ« Njeriut (konkretisht neni 3- ndalimi i torturĂ«s) nĂ« rastet kur tĂ« burgosurit nuk kishin njĂ« vend individual pĂ«r tĂ« fjetur dhe duhet tĂ« flinin me turne/rradhĂ«.[viii]
Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve [XXVII] parashikon se:[XXVIII]
- i paraburgosuri apo i dënuari qëndron në dhomën e pranimit jo më shumë se 10 ditë dhe më pas, vendoset në mjedisin e banimit;
- në vendosjen e të paraburgosurve/dënuarve nëpër dhoma mbahen parasysh kritere që lidhen me gjendjen e tyre gjyqësore, faktin nëse janë ose jo përsëritës, llojin e veprës penale, masën e dënimit, moshën, gjendjen shëndetësore dhe nevojat mjekësore, arsimin, veçoritë intelektuale dhe psikike, kërkesat e veçanta për trajtimin e tyre, problemet konfliktuale, fakti nëse janë nën hetim për të njëjtën çështje penale me persona të tjerë të ndaluar me urdhër të prokurorit apo të gjykatës.
Standartet për sipërfaqen e banimit, veshmbathjen dhe vendin e fjetjes
Ligji âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ [XXX] dhe Rregullorja e PĂ«rgjithshme e Burgjeve [XXXI] pĂ«rcaktojnĂ« standartet vijuese pĂ«r sipĂ«rfaqen e banimit, veshmbathjen dhe vendin e fjetjes:[XXXII]
- NeÌ vendosjen e teÌ burgosurve mbahen parasysh kushtet dhe mundeÌsiteÌ konkrete teÌ çdo institucioni teÌ ekzekutimit teÌ vendimeve penale, si dhe kushtet e mundeÌsiteÌ e teÌ burgosurve, por neÌ çdo rast duke iu siguruar:
- kubatura jo meÌ pak se 9 m3;
- sipeÌrfaqja e banimit jo meÌ pak se 4 m2 peÌr çdo teÌ burgosur;
- dritare qeÌ mundeÌsojneÌ ajrim teÌ mjaftuesheÌm dhe ndriçim natyral normal peÌr teÌ lexuar e punuar;
- drita artificiale duhet të plotësojë standardet e njohura teknike. Të paraburgosurve apo të dënuarve u sigurohet energji elektrike e nevojshme për ndriçim dhe nevoja të higjienës personale;
- çdo teÌ burgosuri i sigurohet veshje dhe pajisje teÌ tjera individuale neÌ sasi teÌ mjaftueshme peÌr teÌ siguruar ploteÌsimin e keÌrkesave normale teÌ jeteseÌs dhe teÌ peÌrshtatshme me kushtet klimaterike.
- teÌ burgosurit mund teÌ autorizohen teÌ mbajneÌ veshje dhe sende teÌ peÌrdorimit personal ose objekte qeÌ kaneÌ njeÌ vlereÌ teÌ veçanteÌ morale ose personale;
- të burgosurve u sigurohet shtrat i veçantë, komplet i përshtatshmëm, shtresat, mbulesat për fjetje dhe veshje, në përputhje me kushtet klimaterike dhe nevojat e tyre shëndetësore.
Komiteti Europian pĂ«r Parandalimin e TorturĂ«s, Trajtimit apo DĂ«nimit Ănjerzor dhe Degradues (nĂ« vijim KPT), i krijuar nĂ« kuadĂ«r tĂ« KonventĂ«s evropiane pĂ«r parandalimin e torturĂ«s dhe dĂ«nimeve ose trajtimeve çnjerĂ«zore ose poshtĂ«ruese [XXXIII], ka pĂ«rcaktuar disa standarte minimale pĂ«r hapĂ«sirĂ«n personale tĂ« jetesĂ«s nĂ« institucionet e burgjeve tĂ« cilat janĂ«: [XXXIV]
- 6mÂČ hapĂ«sirĂ« jetese pĂ«r njĂ« qeli me njĂ« tĂ« burgosur tĂ« vetĂ«m (plus pajisje sanitare);
- 4mÂČ hapĂ«sirĂ« jetese pĂ«r çdo tĂ« burgosur nĂ« njĂ« qeli me shumĂ« tĂ« burgosur (plus anekse plotĂ«sisht tĂ« ndara sanitare);
- të paktën 2 metër mes mureve të qelisë;
- të paktën 2.5 metër mes dyshemesë dhe tavanit të qelisë.
KPT-ja pohon se qelitĂ« teke me mĂ« pak se 6mÂČ (duke pĂ«rjashtuar aneksin sanitar) duhen ose tĂ« tĂ«rhiqen nga shĂ«rbimi ose tĂ« zgjerohen pĂ«r tĂ« siguruar hapĂ«sirĂ« tĂ« mjaftueshme tĂ« jetesĂ«s pĂ«r njĂ« person.[XXXV] Sipas KPT-sĂ« nĂ« shumĂ« vende tĂ« KĂ«shillit tĂ« EvropĂ«s, tĂ« burgosurve u jepen qeli teke, shpesh me pĂ«rmasa mes 7,5 mÂČ dhe 9,5 m2.
Që Komiteti të thotë se kushtet e ndalimit mund të konsiderohen si trajtim çnjerëzor dhe poshtërues, qelitë ose duhet të jenë jashtëzakonisht të mbipopulluara, ose, si në shumicën e rasteve, të kombinojnë një numër elementesh negative, si numri i pamjaftueshëm i shtretërve për të gjithë të burgosurit, higjiena, infektimi me parazitë, ventilimi i pamjaftueshëm, ngrohja ose ndriçimi, mungesa e higjienës në qeli dhe si pasojë përdorimi i kovave ose shisheve për nevojat fiziologjike. [XXXVI] [XXXVII]
Në Rregullat Evropiane të Burgjeve[XXXVIII] gjejmë disa standarte që lidhen me veshmbathjen dhe vendin e fjetjes të të paraburgosurve dhe të dënuarve:[XXXIX]
- të burgosurit që nuk kanë veshje të përshtatshme të tyre, duhet të pajisen me veshje të përshtatshme për klimën, veshje të cilat nuk duhet të jenë degraduese ose poshtëruese;
- të gjitha veshjet duhet të mirëmbahen në gjendje të mirë dhe të zëvendësohen kur është e nevojshme;
- tĂ« burgosurve qĂ« marrin leje pĂ«r tĂ« dalĂ« jashtĂ« burgut nuk duhet tâu kĂ«rkohet tĂ« veshin rroba qĂ« i identifikon ata si tĂ« burgosur.
GJEDNJ, nĂ« jurisprudencĂ«n e saj, shprehet se nuk mund tĂ« pĂ«rcaktohet njĂ« numĂ«r specifik mbi metrat katrore qĂ« duhet tâi mundĂ«sohet njĂ« tĂ« ndaluari nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos pĂ«rbĂ«jĂ« shkelje tĂ« nenit 3 (ndalimi i torturĂ«s) tĂ« KEDNJ.[XL] Gjykata merr nĂ« konsideratĂ« edhe faktorĂ« tĂ« tjerĂ«, si:
- kohëzgjatja e ndalimit/burgimit,
- mundësitë për aktivitet në natyrë dhe
- gjendja fizike dhe psikologjike e të ndaluarit,
të cilat luajnë një rol të rëndësishëm për të përcaktuar nëse kushtet e burgimit janë në përputhje me nenin 3 (ndalimi i torturës) të Konventës.
Sipas jurisprudencës së kësaj gjykate, standarti minimal i akomodimit të të ndaluarve duhet të jetë në një sipërfaqe prej 3-meter kator dhe çdo hapsirë personale e të ndaluarit që është më pak se 3 metër katrore, prezumon shkelje të Konventës (nenit 3) dhe barra e provës në këtë rast bie mbi institucionin përgjegjës.[XLI]
Një prezumim i tillë për shkelje të Konventës mund të kundështohet vetëm nësë ekzistojnë njëkohësisht së bashku faktorët vijues:
- zvogëlimet në hapësirën minimale personale të kërkuar prej 3 m2 janë për një periudhe të shkurtër, të rastit dhe të vogla;
- zvogëlime të tilla shoqërohen me liri të mjaftueshme të lëvizjes dhe aktivitete të përshtatshme jashtë qelisë;
- aplikanti është i kufizuar në atë që është, kur shikohet përgjithësisht, një mjedis i përshtatshëm paraburgimi dhe nuk ka aspekte të tjera rënduese të kushteve të ndalimit të tij ose të saj.
Në këto kushte sipas GJEDNJ, do të gjendemi përpara shkeljes së nenit 3 të Konventës nëse faktori hapsirë shoqërohet gjithashtu me kushte fizike të tjera joproporcionale, veçanërisht:
- aksesi në ushtrimet në natyrë, ajri dhe drita natyrale, mundësimi i ventilimit,
- përshtatshmëria e temperaturës së dhomës,
- mundësimi i përdorimit të tualetit në mënyrë private dhe
- aksesi në elementët bazë të higjenës.
Lidhur me veshmbathjen dhe vendin e fjetjes, GJEDNJ, ndër të tjera, shprehet se:[XLII]
- detyrimi i të burgosurit që të veshë rrobat e burgut gjatë vizitës së tij në klinika jashtë ambjenteve të burgimit, sipas gjykatës përbën një ndërhyrje në të drejtën për respektim të jetës private të parashikuar në nenin 8 të Konventës;
- çdo i burgosur duhet të pajiset me një shtrat të veçantë dhe shtrat të veçantë dhe të përshtatshëm, i cili do të mbahet në rregull dhe do të ndryshohet mjaftueshëm shpesh për të siguruar pastërtinë e tij.
Referenca
[I] Shih nenet 25, 27, 28 dhe 29 tĂ« KushtetutĂ«s sĂ« RSH (lIgj nr. 8417, datĂ« 21.10.1998 âKushtetuta e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«â, i ndryshuar) aksesuar nĂ«:
https://qbz.gov.al/preview/635d44bd-96ee-4bc5-8d93-d928cf6f2abd.
[II] Pwr mw tepwr shih: L. Omari, A. Anastasi, E drejta kushtetuese, SHB ABC, Tiranw 2010, fq. 122-124.
[III] Tekstin nw gjuhwn shqipe tw KEDNJ mund ta gjeni nw linkun vijues:
https://www.echr.coe.int/documents/convention_sqi.pdf.
[IV] Ligji ratifikues Nr. 8137, datw 31.7.1996, botuar nw FZ. 20-1996. Mund ta gjeni nw linkun:
http://www.pp.gov.al/web/ligji_ratifikues_i_kednj_790.pdf.
[V] KEDNJ, neni 5.
[VI] Shih: çështja El-Masri v. ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, aplikimi Nr. 39630/09, 13 Dhjetor 2012.  Mund ta gjeni në linkun:
https://hudoc.echr.coe.int/eng#{“itemid”:[“001-115621”]}.
[VII] KEDNJ, nenet 2, 3, 14, 15.
[VIII] Kodi i ProcedurĂ«s Penale (Ligj Nr. 7905, datĂ« 21.3.1995 âKodi i ProcedurĂ«s Penale i RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«â, i ndryshuar), aksesuar nĂ«:
https://qbz.gov.al/previeë/b4819f4d-c246-49b3-87a9-2e6c8512c975.
[IX] Për më tepër shih: Kodi i Procedurave Penale, neni 34/a (1, a-e).
[X] Për më tepër shih: Kodi i Procedurave Penale, neni 34/b.
[XI] BĂ«het fjalĂ« pĂ«r Ligjin Nr. 81/2020 âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ. Tekstin e plotĂ« mund ta gjeni nĂ« linkun vijues:
https://www.parlament.al/Files/ProjektLigje/20200702104324ligj%20nr.%2081,%20dt%2025.6.2020.pdf.
[XII] Ligji Nr. 81/2020 âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ, neni 38.
[XIII] Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve mund të aksesohet në faqen e internetit të Drejtorisë së Përgjithshme të Burgjeve në linkun vijues:
http://www.dpbsh.gov.al/newweb/?fq=brenda&m=shfaqart&gj=gj1&aid=516.
[XIV] Rregullorja e PĂ«rgjithshme e Burgjeve, neni 8: Dosja pwrmban dokumentacionin vijues: vendimin e gjykatĂ«s pĂ«r caktimin e masĂ«s sĂ« sigurimit “arrest nĂ« burg”; procesverbalin e ndalimit ose tĂ« arrestimit nĂ« flagrancĂ«; procesverbalin e kontrollit personal; formularin e identifikimit me dy foto dhe gjurmĂ«t e gishtĂ«rinjve; dokumentin e identifikimit; dokumentin e kontrollit mjekĂ«sor; çertifikatĂ«n personale; pĂ«r tĂ« paraburgosurat femra, eko nga mjeku gjinekolog.
[XV] Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve, neni 10: Dosja pwrmban dokumentacionin vijues: vendimin e formës së prerë të gjykatës që cakton dënimin me burgim; urdhrin e prokurorit për ekzekutimin e këtij vendimi; vendimin e arrestit; procesverbalin e ndalimit; procesverbalin e kontrollit personal; formularin e identifikimit me dy foto dhe gjurmët e gishtërinjve; kartelën personale të të dënuarit; kartelën e gjendjes shëndetësore; dosjen psiko-sociale (për transferimet nga një IEVP në një IEVP tjetër).
[XVI] Për më tepër informacion, shih: Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve, nenet 11-14.
[XVII] Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut u miratua në vitin 1948 nga Asambleja e Përgjithshme e OKB. Variantin në shqip mund ta gjeni në linkun vijues:
https://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/aln.pdf.
[XVIII] Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut, nenet 9 dhe 11(2).
[XIX] RSH ka aderuar në vitin 1993 në Konventën kundër torturës dhe vuajtjeve të tjera ose trajtimit mizor jonjerëzor a degradues me ligjin nr. 7727, datë 30.6.1993. Për më tepër shih linkun:
http://www.pp.gov.al/web/ligjet_ratifikues_per_konventat_ke_72.pdf.
[XX] RSH ka aderuar në vitin 1996 në Konventën evropiane për parandalimin e torturës dhe dënimeve ose trajtimeve çnjerëzore ose poshtëruese me ligjin nr. 8135, datë 31.7.1996. Për më tepër shih linkun vijues:
https://rm.coe.int/16806dbac6.
[XXI] Bëhet fjalë për Rekomandimin Rec (2006) 2 të Këshillit të Ministrave për Vendet Anëtare mbi Rregullat Evropiane të Burgjeve. Në gjuhën shqipe mund ta gjeni në linkun vijues: https://Search.Coe.Int/Cm/Pages/Result_Details.Aspx?Objectid=09000016805d8d25.
[XXII] Rregullat Evropiane të Burgjeve [Rekomandimi Rec (2006) 2 i Këshillit të Ministrave të KiE], pikat 10.1 dhe 10.3.
[XXIII] Për më tepër informacion shih: Rregullat Evropiane të Burgjeve, pikat 14-16 dhe 30.1-30.4.
[XXIV] BĂ«het fjalĂ« pĂ«r Ligjin Nr. 81/2020 âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ. Tekstin e plotĂ« mund ta gjeni nĂ« linkun vijues:
https://www.parlament.al/Files/ProjektLigje/20200702104324ligj%20nr.%2081,%20dt%2025.6.2020.pdf.
[XXV] Për më tepër shih: Ligji Nr. 81/2020, nenet 32-33.
[XXVI] Lidhur me zbatimin e standarteve tĂ« mĂ«sipĂ«rme vlen tĂ« theksojmĂ« kĂ«tu njĂ« raport zyrtar tĂ« publikuar nga Ambasada e SHBA nĂ« ShqipĂ«ri, sipas tĂ« cilit Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KSHH) dhe Qendra Shqiptare e Rehabilitimit nga Trauma dhe Tortura (ARCT) raportuan se kushtet nĂ« disa mjedise tĂ« caktuara paraburgimi ishin aq tĂ« kĂ«qija sa tĂ« pĂ«rbĂ«nin trajtim çnjerĂ«zor; kushtet mbeten nĂ«n standarde nĂ« mjediset policore tĂ« paraburgimit jashtĂ« TiranĂ«s dhe qendra tĂ« tjera urbane kryesore. NĂ« raport theksohet gjithashtu se kushtet nĂ« burgje dhe qendra paraburgimi varionin thelbĂ«sisht nĂ« varĂ«si tĂ« moshĂ«s dhe llojit tĂ« mjedisit; Zyra e Avokatit tĂ« Popullit, KSHH dhe ARCT identifikuan probleme si nĂ« strukturat e reja, ashtu dhe nĂ« ato tĂ« vjetra, tĂ« tilla si lagĂ«shtira nĂ« qeli, kushte tĂ« kĂ«qia higjenike, mungesa e shtrojeve, dhe furnizimi i çrregullt me ujĂ« dhe energji elektrike; ARCT raportoi edhe se disa mjedise kishin kushte tĂ« kĂ«qia nĂ« banja, pa ujĂ« tĂ« ngrohtĂ« dhe insekte. [marrĂ« nga: Raporti i Departamentit tĂ« Shtetit 2019 âRaport pĂ«r tĂ« Drejtat e Njeriutâ, faqe 3, aksesuar nĂ« linkun:
https://al.usembassy.gov/wp-content/uploads/sites/140/2019-Albanian-HRR.pdf.].
[XXVII] Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve mund të aksesohet në faqen e internetit të Drejtorisë së Përgjithshme të Burgjeve në linkun vijues:
http://www.dpbsh.gov.al/newweb/?fq=brenda&m=shfaqart&gj=gj1&aid=516.
[XXVIII] Për më tepër informacion shih: Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve, nenet 27-29.
[XXIX] Bëhet fjalë për Rekomandimin Rec (2006) 2 të Këshillit të Ministrave për Vendet Anëtare mbi Rregullat Evropiane të Burgjeve. Në gjuhën shqipe mund ta gjeni në linkun vijues: https://Search.Coe.Int/Cm/Pages/Result_Details.Aspx?Objectid=09000016805d8d25.
[XXX] Për më tepër shih: Rregullat Evropiane të Burgjeve, pikat 17.1 deri 18.10.
https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Prisoners_rights_ENG.pdf.
[XXXI] BĂ«het fjalĂ« pĂ«r Ligjin Nr. 81/2020 âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Trajtimin e tĂ« DĂ«nuarve me Burgim dhe tĂ« Paraburgosurveâ. Tekstin e plotĂ« mund ta gjeni nĂ« linkun vijues:
https://www.parlament.al/Files/ProjektLigje/20200702104324ligj%20nr.%2081,%20dt%2025.6.2020.pdf.
[XXXII] Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve mund të aksesohet në faqen e internetit të Drejtorisë së Përgjithshme të Burgjeve në linkun vijues:
http://www.dpbsh.gov.al/newweb/?fq=brenda&m=shfaqart&gj=gj1&aid=516.
[XXXIII] Për më tepër shih: Ligji Nr. 81/2020, nenet 33-34; Rregullorja e Përgjithshme e Burgjeve, nenet 30-31.
[XXXIV] RSH ka aderuar në vitin 1996 në Konventën evropiane për parandalimin e torturës dhe dënimeve ose trajtimeve çnjerëzore ose poshtëruese me ligjin nr. 8135, datë 31.7.1996. Për më tepër shih linkun vijues:
https://rm.coe.int/16806dbac6.
[XXXV] Shih âHapĂ«sira e jetesĂ«s pĂ«r çdo tĂ« burgosur nĂ« institucionet e burgjeve,Standardet e KPT-sĂ«â- Komiteti Evropian pĂ«r Parandalimin e TorturĂ«s dhe tĂ« Trajtimit ose DĂ«nimit ĂnjerĂ«zor dhe PoshtĂ«rues (KPT). Link: https://rm.coe.int/16807824b2 .
[XXXVI] Po aty, pika 12.
[XXXVII] Po aty, pika 22.
[XXXVIII] NĂ« njĂ« monitorim tĂ« realizuar nĂ« burgun e Fierit, KPT vĂ«rejti se pjesa mĂ« e madhe e popullsisĂ« sĂ« tĂ« burgosurve ishin akomoduar nĂ« qeli tĂ« dyfishta banimi tĂ« cilat kishin matje rreth 12 mÂČ (me pĂ«rjashtim tĂ« aneksit sanitar brenda qelisĂ«). QelitĂ« kishin qasje tĂ« mirĂ« nĂ« dritĂ«n natyrore dhe ajrosjen, dhe pĂ«rgjithĂ«sisht ishin tĂ« pastra dhe tĂ« ngrohura mirĂ«. NdĂ«rkohĂ«, nĂ« burgun e DurrĂ«sit konstatohet njĂ« situatĂ« ndryshe, ku katĂ«r persona akomodohen nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« prej rreth 12 mÂČ (pa llogaritur zonĂ«n e tualetit).
NĂ« burgun Nr. 302, sipas KPT shumica e mangĂ«sive qĂ« ishin vĂ«rejtur nĂ« tĂ« kaluarĂ«n vazhdonin, tĂ« tilla si lagĂ«shtia e pĂ«rhapur nĂ« qeliza, ventilimi minimal, drita e papĂ«rshtatshme natyrore, qeli qĂ« kishin xhamat e dritareve tĂ« thyera. ShqetĂ«suese ishte gjithashtu qĂ« shumĂ« tĂ« burgosur mbaheshin nĂ« kushte tĂ« ngushta ku rreth njĂ«mbĂ«dhjetĂ« qeli ofronin mĂ« pak se 3 m2 pĂ«r person. [Marrw nga: Raport pĂ«r QeverinĂ« Shqiptare mbi vizitĂ«n nĂ« ShqipĂ«ri tĂ« kryer nga Komiteti Evropian pĂ«r Parandalimin e TorturĂ«s dhe Trajtimit ĂnjerĂ«zor ose Degradues ose NdĂ«shkimit (CPT) nga 20 deri mĂ« 30 nĂ«ntor 2018, fq. 6 e 32. Link pĂ«r raportin e plotĂ«:
[XXIX] Bëhet fjalë për Rekomandimin Rec (2006) 2 të Këshillit të Ministrave për Vendet Anëtare mbi Rregullat Evropiane të Burgjeve. Në gjuhën shqipe mund ta gjeni në linkun vijues: https://Search.Coe.Int/Cm/Pages/Result_Details.Aspx?Objectid=09000016805d8d25.
[XL] Për më tepër shih: Rregullat Evropiane të Burgjeve, pikat 20.1 deri 21.
https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Prisoners_rights_ENG.pdf.
[XLI] Po aty.
https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Prisoners_rights_ENG.pdf.

Kjo platformĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgaditur nga Qendra ALTRI nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit âNxitja e standarteve Europiane nĂ« mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« njeriut pĂ«r komunitet tĂ« qĂ«ndrueshmeâ i cili financohet nga Bashkimi Europian (BE) dhe zbatohet nga ShĂ«rbimi Ligjor Falas TiranĂ« (TLAS) nĂ« partneritet me Fondacionin Qendra Evropiane nĂ« ShqipĂ«ri.